«نسبیت و اطلاق» در اخلاق

دیدگاه های گوناگون درباره نسبیّت و اطلاق در اخلاق از منظر قرآن مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. نسبیت و اطلاق یا همگانی و همه جایی بودن اصول اخلاقی و تغییرپذیری آنها در شرایط فرهنگی در زمان ها و مکان های مختلف از مباحث دیرپا و مطرح نزد مسلمانان و غیرمسلمانان است. نویسنده پس از ذکر معنای اطلاق و نسبیّت، به نظرات فلاسفه غرب و فلاسفه اسلامی پرداخته و افرادی مانند: نیچه، ویلیام جیمز، سارتر، ویل دورانت را در گروه طرفداران نسبیّت و رواقیان، افلاطون، ژان ژاک روسو و متکلمان مسیحی را در گروه طرفداران اطلاق قرار داده است. در میان دانشمندان مسلمان، به دلیل وجود استثناها در آموزه های دینی - که بیانگر تعارضهاست - اختلاف وجود دارد. در مقام تعارض بین دو اصل اخلاقی، دست کشیدن از یک اصل به سود اصل اخلاقی دیگر، نسبی بودن اصل اخلاقی ترک شده را معنی می دهد. حل تعارض ها، دلمشغولی مهمی در حوزه مباحثات اخلاقی مسلمانان و غیر مسلمانان بوده و راه حل هایی را در پی آورده است. بیشتر مسلمانان مطلق گرا هستند و آن را براساس حسن و قبح عقلی افعال یا معیارهای ثابت دیگر توجیه کرده اند. قرآن با اطلاق، همخوانی دارد که با واقع گرایی وانعطاف پذیری معقول همراه باشد. به همین دلیل در تکالیف اخلاقی توان بشری، آسان گیری، ترجیح اهم برمهم و ترجیح ایثاربر حق شخصی، را در نظر دارد.